- Kolon kanseri nedir?
Kolon sindirim sistemimizin bir parcası olan kalın bağırsakların latince genel adıdır. Kalın bağırsağın ilk 1,5-2 metresine kolon, ve son 15-20 cm’sine ise rektum ve anal kanal denir. Anal kanal anüste (kalın bağırsağın vücut dışına açılan bölümü) sonlanır. Sindirim sistemi yemeklerdeki besinlerin ( vitaminler, mineraller, karbonhidratlar, yağlar, proteinler ve su) sindirilmesi, gerekli besin ve enerjinin absorbe edilmesi ve atık maddelerin vücuttan atılması ile ilgilenen organ sistemidir. Sindirim sistemi yemek borusu (osefagus), mide, ince ve kalın bağırsaklardan oluşur.
Kolon kanserleri bir polip zemininde gelişirler. Normalde hergün milyonlarca kalın bağırsak hücresi görevini tamamlayıp ölür ve dışkı ile dışarı atılır. Bu hücrelerin yerine yeni hücreler yerleşir. Genetik veya çevresel faktörlerden dolayı bu hücrelerin genetik yapılarında değişiklik olması sonucu hücrelerin normal yaşam sirkülasyonunda bozulma olur. Böylece yeni oluşan, büyüyüp gelişen ve çoğalan hücreler zamanı gelince ölmeleri gerekirken ölmezler ve anormal şekilli hücreler şeklinde çoğalmaya devam ederler. Bulundukları kalın bağırsak bölümünde küçük bir polip (hiperplastik ve adenomatöz polipler) olarak belirip büyürler . Daha sonra genetik değişiklikten dolayı oluşan kanser yapıcı genler sayesinde adenomatöz polipler bulundukları organı istila ederek kanser oluştururlar ve diğer başka organları da çeşitli yollarla istila ederler.
2. Yaş ve hastanın hikayesi, kolon kanser için risk faktörü mü?
Hastaliğa yakalanma oranını arttıran herşeye risk faktörü denir. Fakat risk faktörüne sahip olmak demek kanser olacağiniz anlamına gelmez; ayrıca risk faktörüne sahip olmamak da kanser olmayacağınız anlamına gelmez. Kolon kanserlerinin yaklaşık %10-15 kadarı genetik geçişle (ailesel yatkınlık) görülür. Geri kalan ve en sık sebep ise çevresel faktörler veya bilinmeyen nedenlerdir. En çok 50 yaşından sonra görülür. Bu nedenle kolon kanserinde erken tanı için tarama yapılması gerekmektedir. Aşağıdaki risk faktörleri sizde mevcut ise, veya herhangi bir risk faktörünüz yoksa ve aşağıdaki kanser şüphesi içeren şikayetlerden muzdaripseniz mutlaka doktorunuza danışmalısınız.
3. Prognozu (iyileşme şansı, hastalığın gidişatı) etkileyen kesin faktörler nelerdir?
Progrnoz aşağıdakilere göre değişebilir;
- Kanserin evresi ( kanser sadece kolonun iç yüzeyi ile sınırlı olması, bütün kolonu sarması ya da vücudun diğer bölümlerine ilerlemesine goöre prognoz etkilenir)
- Kanserin kolonu tıkaması ya da delik oluşturması
- Kanserin tekrarlaması
- Hastanın genel sağlık durumu
Tedavi seçenekleri aşağıdakilere göre değişiklik gösterebilir:
- Kanserin evresi
- Kanserin tekrarlaması
- Hastanın genel durumu
Kolon kanseri tanısı konduktan sonra yapılan testler, kanser hücrelerinin kolon içinde ya da vücudun diğer bölgelerine yayılıp yayılmadığını anlamak için yapılır.
Kanserin kolon içinde ya da vücudun diğer bölgelerine yayılıp yayılmadığını anlamak için yapılan işlemlere (proces) evreleme denir. Evreleme aşamasında elde edilen bilgiler hastalığın evresini belirler. Hastalığın evresini bilmek tedaviyi planlayabilmek için önemlidir. Evreleme aşamasında aşağıdaki testler (tetkikler) kullanılabilir;
- Akciğer grafisi ve Karın Ultrasonografisi
- Göğüs ve Karın Tomografisi (BT , CT scan veya CAT scan) : Vücut içindeki bölümlerin detaylı olarak ve farklı açılardan resimlendirilmesi işlemidir. Organları ve dokuları daha iyi görebilmek için kişiye kontrast madde enjekte edilebilir.
- Carcinoembriyonic antijen (CEA) ; Kandaki CEA seviyesini ölçecek bir testtir. CEA kana hem normal hemde kanser hücrelerinden karışır. Kan CEA düzeyi kolon kanseri tanısı koymak için değil, tedavi sonrası takipte kullanılır.
- MR (manyetik rezonans) : Mıknatıs, radyo dalgaları ve bilgisayar vasıtası ile kolonun detaylı resimleri çekilen bir işlemdir. Gadolinium denen bir madde hastaya enjekte edilir, ve bu enjekte edilen madde kanser hücreleri etrafında toplanırlar ve resimlerde daha parlak bir görüntü oluştururlar.
- FDG-PET : Vücuda radyoaktif işaretli glukoz enjekte edilerek tomografi çekilir. Kanser hücrelerinin metabolik aktivitesi normal hücrelerden daha yüksek olduğu için kanser hücreleri glukozu daha çok tutarlar. Bu sayede kanser bölgesi ve metastazlar daha çok radyoaktif glukoz tutar ve tomografide görünürler.
4. Kanser vücuda nasıl yayılır?
Kanser, diğer doku ve organlara üç şekilde yayılır.
- Dokular ile. Kanser etrafındaki normal dokuyu işgal eder
- Lenf sistemi ile. Kanser lenf sistemine ulaşır ve lenf damarları yolu ile vücudun diğer bölümlerine yayılır
- Kan yolu ile; kanser hücreleri kılcal damarlara ulaşır ve kan ile birlikte vücudun diğer bölümlerine yayılır.
Kanser hücreleri primer tümörden ayrılıp, lenf veya kan yolu ile vücudun diğer bölümlerine ilerlediği zaman, ulaştığı organ veya dokuda da bir tümör oluşturabilir. Bu asamaya metastaz denir. İkincil (mestastatik) tümör , primer tümörle ayni tip kanserdir. Örnek olarak; bir meme kanseri kemiğe yayılırsa, kemikte bulunan kanser hücreleri aslında meme kanseri hücreleridir. Hastalik ise metastatik meme kanseridir, kemik kanseri degildir.
5. Kolon kanserinin evreleri nelerdir?
Kolon kanseri Evre0 dan Evre IV e ilerlerken, kanser hücreleri büyüyerek kolon duvarından ve lenf nodlarından diğer organlara yayılır.
Evreleme işlemi ameliyat öncesi , ameliyat sırası ve ayrıca ameliyat sonrasındaki patoloji sonucuna göre yapılır.
Ameliyat öncesi yapılan muayene ve tetkiklerle kanserin hangi organlarla ilişkisi olduğu ve karaciğer , akciğer , lenf nodları gibi yapıların durumu değerlendirilir.
Ameliyat sırasında çevre organlarla ilişki , peritona yayılım ve lenf nodlarının durumları daha objektif olarak değerlendirilir.
Kesin tanı ve kesin evreleme ameliyat sonrasındaki patolojik inceleme sonucu ile birlikte yapılır.
Evre 0 (karsinoma in Situ)
Evre 0 da, anormal hücreler kolonun en iç kısmında bulunur, Bu anormal hücreler kansere dönüşebilir ve yanındaki normal hücrelere yayılabilir. Evre 0 ayni zamanda karsinoma in situ da denir.
Evre I
Evre I de, kanser oluşmuştur ve Kanser hücreleri kolonun iç duvarı içine ilerlemiştir. Tümör kolon duvarı boyunca henüz ilerlememiştir. Evre I kolon kanseri, bazen Dukes A colon kanser olarakta adlandırılabilir.
Evre II
Evre II kolon kanseri , Evre IIA ve Evre IIB olarak ikiye ayrılır.
- Evre IIA ; Kanser kolonun orta tabakadaki dokularının ilerisine yayılmış ya da kolonun veya rektumun etrafındaki dokulara yayılmıştır. Lenf nodu tutulumu yoktur.
- Evre IIB ; Kanser kolon duvarinin ilerisine, yakin organlara ve/veya peritona yayılmıştır. Lenf nodu tutulumu yoktur.
Stage II kolon kanseri bazen, Dukes B kolon kanseri olarakda adlandirilabilir.
Evre III
Evre III kolon kanseri evre IIIA, Evre IIIB , Evre III C olarak ayrılır.
- Evre IIIA ; Kanser kolonun en iç dokusundan kolon duvarı orta tabakasına kadar ve en çok 3 lenf noduna yayılmıştır.
- Evre IIIB ; Kanser en yakındaki en fazla 3 lenf noduna ve
- Kolon duvarının orta doku tabakasının ilerisine veya,
- Kolon ve rektum civarı dokulara veya,
- Kolon duvarından komsu organlara periton ile veya periton içerisinden yayılmıştır.
- Evre III C ; Kanser yakındaki 4 veya daha fazla lenf noduna ve
- Kolon duvarının orta doku tabakasının ilerisine veya
- Kolon ve rektum civarı dokulara veya
- Peritona veya periton içerisinden yakındaki organlara yayılmıştır.
Evre III kanser bazen Dukes C kolon kanseri olarak da adlandırılabilir.
Evre IV
Evre IV te kanser, yakındaki lenf nodlarina ve vücudun diğer organlarına yayılmış olabilir, örneğin karaciğer veya akciğere. Evre IV kolon kanseri bazen Dukes D kolon kanseri olarak da adlandırılabilir.
6. Kolon kanseri tanısı için yapılması gereken testler nelerdir?
Aşağıdaki test ve prosedürler uygulanabilir;
- Muayene ve hasta hikayesi ; Genel sağlık durumu muayenesi ve ayrıca kişinin alışkanlıkları daha önce geçirdiği hastalıklar ve tedavileri de incelenir. Anorektal muayene yapılır.
- Kolonoskopi ; Kolonoskopi, kalın bağırsakların iç yüzeyinin bir teleskop ile görüntülenerek alınan görüntülerin videoya kaydedilmesi işlemidir. Bu işlem ile aynı zamanda biyopsiler(doku ornegi) alınabilir , polipler çıkarılabilir, kanamalara müdahale edilebilir, hatta erken dönem kolon kanserleri tedavi edilebilir. Alınan örnekler ve polipler, detaylı analiz ve kesin tanı için patoloji laboratuvarına incelemeye gönderilir.
Kolonoskopi işlemi sırasında kalın bağırsaklar gaz ile şişirilir. Sedasyon yapıldığı ve işlem sonunda gaz geri alındığı için kişinin uyandığında herhangi bir problemi olmaz.
Kolonoskopi, anus ve rektum ve kolonun incelenmesi icin yapilan bir tetkiktir.
- Virtual Kolonoskopi : Bilgisayarlı tomografinin seri halde kolonun resimlerini çekmesi işlemidir. Bir bilgisayar bu çekilen detaylı resimleri bir araya getirerek kolondaki polipleri ve normal olmayan bölümleri gösterir. Bu teste ayni zamanda BT kolongrafi de denilebilir. Avantajları arasında invazif bir işlem olmaması varken , biyopsi alınamaması, herhangi bir patoloji varlığında kolonoskopiye gerek duyulması ve küçük patolojileri gözden kaçırabilmesi gibi dezavantajları da vardır.
7. Kolon kanseri için risk faktörleri nelerdir?
- 50 yas ve üzeri olmak
- Ailede kolon ve rektum kanseri hikayesi olması
- Kişinin kendisinde kolon , rektum, over, endometrium ve meme kanseri hikayesi olması
- Kolonda daha önce saptanan polip hikayesi olması
- Ulseratif kolit (kalın bağırsağın içerisindeki ulserler) ya da Crohn Hastalığı hikayesi
- Bazı kalıtsal durumlar, Ailesel adenomatöz polipozis (FAP) ve Herediter Nonpolipozis Kolorektal Kanser (HNPCC; Lynch Sendromu)
Kolondaki polipler. Poliplerin bazıları saplı bazıları sapsız olabilir.
8. Kanser şüphesi içeren şikayetler nelerdir?
Aşağıdaki şikayetler çok basit rahatsızlıklardan da kaynaklanıyor olabilir. Ancak kolon kanseri de benzer şikayetlere neden olduğundan mutlaka doktorunuza danışmalısınız;
- Bağırsak hareketlerinde değişiklik
- Dışkıda kan (parlak kırmızı yada siyah)
- İshal, kabızlık yada bağırsakta doluluk hissi ( tamamen boşalamama hissi)
- Normalden daha ince olan dışkılar
- Sıkça olan gaz ağrıları, şişkinlik, doluluk hissi yada kramplar
- Sebebi bilinmeyen kilo kaybı
- Çok yorgun hissetmek
- Kusma
TEDAVİ
Kolon kanserinin tedavisi bir ekip işidir. Bu ekip onkolog (medikal ve radyasyon onkoloğu), genel cerrah, anestezist, radyolog ve patolog’tan oluşur. Hastanın genel durumuna göre dahiliye, kardiyoloji, göğüs hastalıkları veya enfeksiyon hastalıkları uzmanları da ekibe dahil olurlar. Bu ekipteki doktorların sürekli birlikte çalışıyor olması tedavide başarıyı artıran en önemli faktörlerdendir. Kolon kanserinde , her türlü kanser çeşidinde olduğu gibi, ekibin direktörünün onkolog olması gereklidir. Cerrahi , kanser tedavisinin sadece bir parçasıdır, ancak en önemli parçasıdır. Cerrahiden önce ve sonra hastanın, tüm hayatı boyunca, onkolog ve gerektiğinde de cerrah tarafından takip edilmesi gerekmektedir. Bazı durumlarda (örn. rektum kanserinde) ameliyat öncesi kemoterapi gerekebileceği gibi cerrahiye uygun olmayan kanserlerde de uzun süre hastanın kemoterapi alması gerekebilmektedir.
Cerrahi (kanseri operasyon ile vücuttan çıkarma) kolon kanserinde tedavinin en önemli parçasıdır. Cerrahi tedavinin şekli kanserin evresine ve bulunduğu bölgeye göre değişir. Cerrahi tedavi ; endoskopik , laparoskopik veya açık cerrahi şeklinde yapılabilir.
Endoskopik Lokal Eksizyon: Kanser çok erken bir evrede ise , doktor kanseri karin duvarınızı açmadan endoskopik olarak çıkarabilir. Kolonoskopi ile anüsten girilerek çıkarılabilir, eğer kanser bir polipte bulunuyorsa buna polipektomi denir.
Rezeksiyon : Eger kanser lokal eksizyona uygun değilse, kismi kolektomi uygulanabilir ( kanseri ve kanser etrafındaki bir miktar sağlıklı dokuyu da birlikte çıkarmak), daha sonra da anastomoz uygulanır ( kolonun sağlıklı parçalarını bir araya getirerek dikme işlemi) . Bu işlem sırasında kolon etrafındaki lenf nodlari da çıkarılır. Çıkarılan parçaların tümü detaylı analiz için patoloji laboratuvarına gönderilir.
Anastomozlu kolon kanseri cerrahisi. Kanser içeren kolonun bir bölümü ile etrafındaki bir bölüm sağlıklı bölge çıkarılır ve geriye kalan parçalar birleştirilerek kolon bir araya getirilir.
Rezeksiyon ve kolostomi : Eğer kolonun iki ucu birbirine dikmek (anastomoz) için uygun değilse, vücut artıklarını dışarıya almak icin bağırsağın üst ucu karın ön duvarına ağızlaştırılıp (kolostomi , stoma) torba takılır. Bu durum ameliyatın şekline göre kalıcı veya geçici olabilir. Kolostomi bazen sadece alt kolon iyileşene kadar gereklidir, daha sonra tekrar geriye çevirilebilir. Bazı durumlarda da (alt rektum kanserlerinde) yapılan anastomozun kaçak olmadan iyileşmesini emniyet altına almak için ince bağırsak geçici olarak karın ön duvarına ağızlaştırılabilir (ileostomi). Eger butun alt kolonun alınması gerekiyorsa o zaman kolostomi kalıcı olabilir.
Kolostomili kolon kanseri cerrahisi. Kolonun kanserli olan bölümü ve etrafındaki sağlıklı bölüm çıkarılır, stoma açılır ve kolostomi torbası yerleştirilir.
Palyatif Cerrahi: Ameliyata uygun olmayıp, aldığı onkolojik tedavi sırasında gelişen veya gelişebilecek komplikasyonları önlemek amacı ile yapılan, hastanın yaşam kalitesini artırmaya yönelik cerrahi girişimlerdir. Tümöre bağlı bağırsak tıkanıklıklarında kolostomi açılması veya stent takılması , kanamalarda yapılan girişimler , kemoterapi sırasında tümöre bağlı bağırsak delinmelerinde yapılan girişimler bunlara örnek olarak verilebilir.
Sağlıkla Kalın,
Op. Dr. Hakan Akıncı